zondag 18 september 2011

Jan Swammerdam (1992)

Glossarium Jan Swammerdam

Afbeelding. Niet overgeleverd. Op Rembrandts ‘Anatomische les’ is de man met het perkament (chirurgijn Hartman Hartmansz) met ~ geïdentificeerd. Jan Stolker maakte er een vervalsing van.
Aristoteles. Dacht dat metamorfose gevolg was van plotselinge ontwikkeling. Door ondoorzichtig omhulsel omgeven pop zag hij als ei met vormloze substantie.
Arts. Na studie geneeskunde (1661-1663) beroep van ~, nooit gepraktiseerd.
Bekennen, Kleur. ‘ik moet verhuysen van mijn vader, die bij mijn suster en haar man blijft wonen, soo dat ik van voor neemen ben op het lant te gaan, indien dat ik by tijts, geen conclusie heb.’ (brief van ~ op 41-jarige leeftijd)
Biografie. Reductie door interpretatie. Verzameling trefwoorden.
Blasius, Gerhard. Gewoon hoogleraar in 1666, stadbibliothecaris in 1670.
Blind, Half. Werd ~ volgens Oek de Jong van het staren in de microscoop (gevolg), pogend in iets buiten zichzelf bestaands God te vinden (oorzaak). De vinger Gods in een luis.
Boek. Volgens ~ metafoor van natuur: ‘een geduurigh opgeslagen boeck gelijk.’
Boek, Dooie Dat. Idee van Thijssens Kees de jongen, een dooie diender pur sang, bij een werk ‘over bijen en mieren.’
Boerhaave, Herman. Eerste biograaf van ~, bezorger van ~ tweedelige Bijbel der Natuure (1737/38). Religieus dichterlijke aspect van ~ is hieruit weggelaten.
Bourignon, Antoinette. Van oorsprong katholiek. Kruising tussen Berendien uut Wisp en Jenny Goeree. Eigende zich met instemming van ~ status toe van personage uit Openbaringen 12:1-6. Vond dat ware christenen vader, moeder en zichzelf moesten haten.
Brieven. Schreef ~ regelmatig. Verzoeken erin werden niet altijd gehonoreerd, ook omdat ze soms de plaats van bestemming niet bereikten: ‘so ben se niet int vagevier maar in de hel geraakt.’



Broer. Jacobus. Weinig over bekend. Werd later apotheker.
Buitenland. Na kandidaatsexamen vertrok ~ op kosten van vader voorjaar 1664 naar Saumur, om in zomer door te reizen naar Parijs. Daar verbleef ~ een jaar. Van onderzoek naar werking van het hart en de ademhaling (waarop ~ in 1667 met De respiratione promoveerde) deed hij per brief verslag; dezelfde resultaten las ~ in 1665 terug bij de net tot hoogleraar benoemde Fred. Ruys. Latere grensoverschrijdingen, behalve die onder invloed van Bourignon (Nordstrand) of als haar afgezant (Denemarken), bleven steken in stadium van voornemen of bij verbod vader.
Cabinet. Eigen, op jonge leeftijd opgezette verzameling insekten (‘bloedeloose dierkens’) van ~. Bevatte ongeveer 3000 soorten.
Citaat. ‘The optic lens is like a slicing sword./ It multiplies the world, or it divides -.’ (Randolph Henry Ash).
Commentaar, Met. ‘Het is nu al over de drie maanden dat ik niet ben uijt den Huys geweest, ik heb een continuele coorts, die den eene dag savonts te aght uuren sig verheft, en den anderen dag smorgens om drie uuren: dan is het beeter dan weer slimmer. Ik ben Evenwel den ganschen dag op en hoe veel ik te doen heb, alles blyft onvolmaakt en leggen.’ (brief van ~ 30 november 1679, anderhalve maand voor zijn dood)
Cousmille, Louise de. Janseniste in hogere regionen. Door ~ in Frankrijk ontmoet. Spiegelfiguur. (Ontleend aan Olga Pöhlmanns roman over ~ die in de oorlog – ook in vertaling – verscheen).
Cowper, William. Overnoordzees Chirurg/anatoom, die een anatomische atlas maakte met platen die door de Amsterdammer Govert Bidloo waren gemaakt. Toen Bidloo hiervan in etappes voorzichtigjes melding deed aan Cowper, reageerde deze in etappes hoffelijk terug. Pas bij Bidloo’s melding aan The Royal Society For Improving Natural Knowledge zei Cowper dat Bidloo zijn eigen platen had gestolen van ~.
Crisis, Geestelijke. Door bemiddeling van koopman Jan Tielens wendde ~ zich in 1673 per brief tot Bourignon.
Cynisch. God had tegen Bourignon in 1671 verklaard: ‘En Amsterdam pour pâtir, En Nordstrand pour jouir.’
Deduktie. Veroorzaakt continuïteit. Door Descartes onderschreven, op axioma’s doorgelicht. Ook ~ hekelde ‘een oneindig getal van Wysgeeren, de ondervindingen laatende, ende haare redenen of eigen herssenbeelden volgdende.’
De le Boe Sylvius, Franciscus. Eerste leermeester van ~. Overtuigd Cartesiaan.
Demonstratie. Met veel tegenzin tijdens bijeenkomst – wat later zou worden de Académie des Sciences – op Thévenots landgoed in Issy door ~ gegeven; ontleding van een ‘paer klijne Dierkens’ waarmee hij volgens Boerhaave ‘keerde de kaakelarij der snappers’.
Duivel. Beheerder van gedierte dat onderaards leefde tot ~ in zijn Historia Insectorum Generalis (1669) bewees: ‘soo is ‘t datse Schepselen ende ontsaggelijke Heyr-legeren van den Al-wijsen enden Gedugten Maaker synde’.
Eenzaamheid. Rekende ~ tot goddelijke gunst. Behoorde volgens ~ in trits met ‘Onblootinge en Afgescheydenheyt’.
Élan vital. Een volgens Henri Bergson onbekende kracht waaruit het leven voortkomt. Hij zou het liefst een versmelting zien van twee richtingen die hij onderscheidt: het intellect, zich ontplooiend bij de mens, en het instinct dat volgens Bergson de hoogste ontwikkeling vindt bij insecten
Engel, H. Archivaris van de familie ~.
Ervaring. Eind juni 1670 wandelde ~ ’s avonds door velden van Sloten. Werd overvallen door horde kleine diertjes, ze ‘stroopten op mijne kleederen een dun vliesken af’; daarna verdwenen ze naar het water.
Fabeldieren. In wetenschappelijke boeken uit tijd van ~.
Feit. Randolph Henry Ash schrijft in Possession van A.S. Byatt lang gedicht over ~; ‘It was one step, I say, to displace Man/ From the just centre of the sum of things –.’
Fictie. Volgens proefschrift van Sinia had Baruch de Spinoza lenzen van microscoop geslepen waarmee een jonge ~ loopbaan startte.
Geboortehuis. ‘De Star’, Oude Schans 16, Amsterdam (12 februari 1637).
Gekwetst. ‘Ik had al lang gehoopt de ciseaux a pointes met eenige andere kleinigheid van UE ontfangen te hebben, maar alsoo ue alleen op syn plaisir leeft, soo sal ik die als ue sig daaromtrent vermaakt, verwagten.’ (brief ~ aan Thévenot)
Geld. Noodzakelijk kwaad: ‘ik begeer in dese werelt niet meer als 400 gulden des jaars om van te leeven, en eenige experimenten te doen.’
Geldnood. Na dood (1678) van vader. Met nodige moeite stelde ~ catalogus samen van inhoud van kabinet (‘want ik bewaar se nu maar tot een last, alsoo ik de grootste lust daar van af is’), tijdens diens leven 60.000 florijnen waard. Werd verkocht voor een zesde van dat bedrag.
Generatie, Spontane. 1a. Toeval in natuur door ~ toebedacht. (Al geloofde hij niet in kikkers die met regen mee kwamen vallen, wormen die uit modder of bladdauw kropen en zag hij in 1663 aan oevers Loire een libel van larve in imago veranderen, waarmee dát geheimzinnige verschil tussen vorm en realisatie uit de wereld was geholpen.) 1b. Bij aaltjes, door priester-geleerde John T. Needham ontdekt in stilstaand water, met onsterfelijkheidssuggestie, door Spallanzani in 1765 weerlegd. 2. ‘Socialistisch idee’ (Flauberts Dictionnaire des Idées Reçues).
Genoeg. Rond 1674 weigerde vader ~ nog langer van toelage te voorzien, waarna ~ besloot cabinet te verkopen. Nu had Cosimo de Medici, latere hertog van Toscane, hem bij bezoek aan Amsterdam in 1668 daarvoor 12000 florijnen geboden. Aanbod bleek nog geldig te zijn, evenals voorwaarden: komen werken in Florence en aansluiting bij de moederkerk. Voor ~ reden aanbieding annex uitnodiging opnieuw af te wimpelen. Vader bond vervolgens ook in.
Geslachtsorganen, Vrouwelijke. Bedoelde ~ geen kutten mee maar eierstokken. Dat deed De Graaf ook, mede in perspectief tot de gebundelde bevindingen van ~ die hij als volgt karakteriseerde: ‘Je boekje is je billen en je neusgaten nog niet waard.’
Gevangenschap. Leven buiten Oude Schans.
Gods, Rijk. ‘Hij draaght Gods Rijck in hem/ Hy leeft niet meer sijn selfs’. Uit gedicht van ~, parafrase van bekende bijbelplaats (die in bundel over god door Albert Egberts jr. wordt geciteerd in besef dat zijn theorie van leven in de breedte aardse variant hierop is.)
Graaf, Reinier de. Hield zich volgens Tristram Shandy bezig met skelet en spieren.
Haft. 1. Eendagsvlieg, oeveraas. Bevruchte eieren ontwikkelen zich op waterbodem tot wormpje, drie jaar nodig om volwassen te worden, stijgen op, vervellen (‘boven-rockje’), vliegen weg. Op rustplaats vervellen ze weer (‘onder-rockje’), leven nog vijf uur, sterven op water. Door ~ vereeuwigd in Ephemeri vita (1675), blijkens de 140 woorden tellende ondertitel als ‘afbeeldingh van ‘s Menschen leven’. 2. Oorspronkelijke naam van de mannelijke hoofdfiguur uit A.F.Th. van der Heijdens Leven uit een dag, veranderd vanwege anagram voorletters auteur.
Heren, Gezelschap van Geleerde. Ook wel Collegium privatum Amstelodamense.
Herinnering. Onderzoeken voltooide ~ altijd achteraf, op basis van schetsen.
Hooghartig. ‘Ik had al lang gehoopt de ciseaux a pointes met eenige andere kleinigheid van UE ontfangen te hebben, maar alsoo ue alleen op syn plaisir leeft, soo sal ik die als ue sig daaromtrent vermaakt, verwagten.’ (brief ~ aan Thévenot)
Icare! Icare! Uitroep van Reve in ‘Brief uit het huis genaamd “Het Graf”‘ over een zekere Fransje die aan het revisme ontsnapt is. En hij voegt er nog meer Latijn aan toe, om precies te zijn Ephimeri Vita plus de 140 woorden ondertitel.
IJver. Meest opvallende, aan precisie en geduld gepaarde en aan waanzin grenzende eigenschap van ~.
Injectiespuit. Vinding op naam van Reinier de Graaf met gebruik van gekleurde vloeistoffen; 5 jaar eerder, in 1667, had ~ er spiritus voor genomen. Na De Graaf verbeterde ~ de werkwijze door er gesmolten was in te spuiten. Ook blies hij ten behoeve van conservering lucht door zijn objekten.
Indruk. Die een moord in de Haagse, naar ~ vernoemde straat maakte op de jeugdige Bordewijk: ‘Het blijft een raadsel hoe sommige voorvallen waarmee men niets te maken had een taaier leven in onze herinnering kunnen bezitten dan ander, latere meest, waarbij wij betrokken waren.’
Inductie. Werkwijze van ~ (‘ende als in een nette schilderey verbeelt’). Gevolg: uit waarheidsdrang eventueel revolteren tegen goddelijke autoriteit. Door Francis Bacon, Aristoteles en scholastici afwijzend, als ideale wetenschapsmethode beschouwd.
Insekten. Zogenaamde lagere diersoort, maken viervijfde van de fauna uit.
Intellect. Diende twijfel uit te bannen. Motor achter ellende van ~.
Jaloers. ‘Ik had al lang gehoopt de ciseaux a pointes met eenige andere kleinigheid van UE ontfangen te hebben, maar alsoo ue alleen op syn plaisir leeft, soo sal ik die als ue sig daaromtrent vermaakt, verwagten.’ (brief ~ aan Thévenot)
Jammer, Toch. ‘Van mons. pedbrug is geen tyding, men gelooft het schip vergaan is.’
Jaren, Gelukkigste. Duister. Tijdens studie in Leiden, in Frankrijk of?
Jeugd. Meer over gefantaseerd dan over bekend.
Jij-bak. Favoriet onmachtig pareermiddel door de menssoort waarvan wetenschappers exemplarische exemplaren zijn.
Johannes. Favoriete evangelie van ~, die in werk zijn oerhollandse voornaam graag voor deze inwisselde.
Kabinet. Bezienswaardige verzameling van vader ~ met uitheemse naturalia.
Kennis. Over boek (Ephimera vita?) en binder schrijft ~: ‘hebbende mij met een belooft het selve in ’t frans te laaten oversetten, dan alsoo ik hem wel ken, soo geloof ik niet dat hij daar gedagten toe heeft.’
Kinine. Had leven van ~ kunnen redden. Door ~ aan Thévenot verzocht op te sturen.
Koeiemelk, Als. Vergelijking van ~ bij gebrek aan naam voor witte bloedlichaampjes van luis.
Kopiist. Bezigheid van ~, naast vertalen, toen hij op eiland-pleisterplaats Nordstrand bijna negen maanden in ban van Bourignon was (apocrief).
Latijn. Nauwelijks door ~ beheerst, wel door hem geschreven.
Latinisten, Alleen voor. ‘Maar ik heb nog zoo veele affairen, dat ik daar onder als met een grooten last gedrukt worde. eghter hoop ik tegens het voorjaar gansch liber te wesen’ (laatste brief ~).
Leermeester. Johannes van Horne werd er door ~ van verdacht diens bevindingen over vrouwelijke geslachtsorganen (1672 gebundeld in Miraculum Naturae, Sive Muliebris Fabrica, waarin ook prepareer-, ontleed- en bewaarmethoden) onder eigen naam gepubliceerd te hebben.
Leeuwenhoek, Anthonie van. ‘men kan niet met hem spreeken alsoo hy partiaal is, en seer barbarisch raesonneert. synde ongestudeert.’ (brief van ~)
Lens. Naast lancet werktuig van ~.
Letterlijk, Niet. Ware wetenschap kwam voor ~ tot stand ‘uyt den grond, ofte den aard der dingen selve.’
Lindeboom, Prof. Dr. G.A. Hoogleraar inwendige geneeskunde VU, akkefietje met ezel van Reve. Gaf in 1975 brieven van ~ aan Thévenot uit, in 1980 bloemlezing uit religieuze gedichten van ~ uit Ephemera vita. Klaagde over pijn in de hand van het vele schrijven.
Luiheid. Onderschatte eigenschap van ~. ‘Maar mijn Heer een mensch kan niet alles doen, en toekomende maart hoop ik, weer sonder arbeyt te syn.’
Machiavelli. ‘De ~ der sociale wetenschap’ (Sal Tas)
Malaria. Parasitaire moeraskoorts waaronder ~ ernstig heeft geleden. Recidief. Overgebracht door mug.
Meertaligheid. Kan aangewend om hartewens te maskeren. (Goden spreken misschien geen woordje over de grens.) ‘Ik begin nu seer tot het eynde van mijn arbeyt te komen, daar ik selfe naar verlang, pour estre une fois debarassé d’un travail si continuel et si long.’ (laatste brief van ~)
Mens. Volgens Raskolnikov een luis.
Metamorfose. 1. volgens ~ geleidelijk proces, kiemcel bevat hele organisme: in het ‘gulden popken’ (chrysalis) zijn delen van vlinder al aanwezig. 2. genternaliseerd: ‘desen vleeschelycken huid ende rock der verdurventheyt’ afleggen voor opstijgen naar Heiland.
Moeder. Barentje (Boertge) Jans Corver. Bracht bruidsschat van 2000 florijnen in. Overleed twee maanden nadat ~ aan studie begonnen was.
Motief. Skelet van menig leven; tot taal teruggebrachte reconstructie.
Motto. ‘De mens, met alle hartstocht van het goddelijke, met alle toewijding, met alle adoratie, met alle bewondering voor de scheppende geest, moet blijven een mooi dier, een nobel dier, een trouw dier, een dier zonder bedrog, een zorgeloos dier, een goedertieren dier, een sterk dier, een gezond dier, een liefhebbend dier, een zeer intelligent, een zeer intuïtief, een zeer redelijk dier, een dier dat de dood niet vreest maar dat hem schuwt, een jong dier, een lenig dier, een dier waarvan alle organen even edel zijn en perfect, een dier dat alle hemelse, alle goddelijke eigenschappen bezit en behoudt welke langzaam verworven werden door de mens.’ (Matthijs Vermeulen)
Mystici, Ontmoetingen met. Eenvoudig tot niets leidende titel van reeks waarin gedichten van ~ in twintigste eeuw werden heruitgeven. (Ook onderzocht ~ kikkers.)
Nalatenschap. Na dood van Thévenot voor 50 ecu’s in bezit gekomen van Franse anatoom Du Verwey, die er onder eigen naam roem mee verwierf; door Boerhaave teruggekocht voor 1500 ecu’s en na diens overlijden verhuisd naar Leidse universiteit. Daar verkwanselde professor Van Doeveren de brieven aan universiteitsbibliotheek van Göttingen. (In Leiden nu microfilm.)
Nou, Nou. Tjalie Robinson, die HBS had gehad, vertaalde entomoloog als torrenzoeker. Sic sic en wat nunc?
Omgang, Dagelijkse. Stug, onvoornaam, zwijgzaam, ‘links’ type.
Omissie, Vanzelfsprekende. Wanneer Bouvard en Pécuchet in Flauberts gelijknamige roman hun geneeskundige bezetenheid verantwoorden met ‘Degenen die omwentelingen in de wetenschap teweeg hebben gebracht, hebben nooit gepraktiseerd’ valt wel de naam van Boerhaave, niet die van ~.
Onderwerp, Ik en mijn. Vertellen over ~ is navertellen. Al trok ik hem wel kaplaarzen aan voor zijn expedities door zompige velden.
Ontdekking. Geldt pas wanneer er naam aan wordt gegeven.
Ontwikkeling, Algemene. Liet bij ~ volgens Romein-Verschoor (die hem als erflater portretteerde) te wensen over.
Onwetendheid. Was naar overtuiging van ~ (bij onderzoek spiercontractie) resultaat van levenslang op één onderwerp fixeren.
Oorlog. De derde tussen Engeland en Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was in volle gang, toen ~ in 1672 aan Royal Academy in Londen om arbitrage vroeg vanwege identieke bevindingen van Reinier de Graaf over vrouwelijke geslachtsorganen. (Over mannelijke geen -dus wel- meningsverschil: De Graaf weet erectie aan binnenstromende geesten.) Zaak eindigde onbeslist.
Oort, John. Heer van Nijenrode. Zegde ~ onderdak toe. Als ~ daarvan na Licht gedoofd is gebruik wil maken, wordt hem toegang geweigerd. Dit doet ~ overtuigd raken van ‘spreekwoort, dat de vrienden als de meloenen syn.’
Opschepper. De ik-figuur van E.A. Poe’s The Gold-Bug over William Legrand: ‘His chief amusements were gunning and fishing, or sauntering along the beach and through the myrtles, in quest of shells or entomological specimens; - his collection of the latter might have been envied by a ~.’
Orden. Bij insekten volgens ~ vier in getal, gesteld naar aard van metamorfose.
Ovidius. Kreeg van vader meer dan eens verwijt: ‘Studium quid inutile temptas? Maeonides nullus ipse reliquit opes.’
Papier, Gat in. Wat heeft Christiaan Huygens aan ~ ‘belooft dat insecten (.) als een andere diogenes zijn ton maakte over te senden’ (brief van ~ 1670)?
Paranoia. Machiavellistische, wetenschappelijk niet-aanvaarde methode van wetenschapsbeoefening.
Passie. Dit woord bestond in tijd van ~, maar in andere betekenis. De hier bedoelde keurde vader af, want beschouwde haar als hobby. (Hoewel dat woord nog niet bestond.)
Pil. Was ~ van jongsaf aan gewend.
Plagiaat. Anonieme instantie die vergeetachtigheid bewerkstelligt. Voor ~ promoveerde had hij in gezelschap van Geleerde Heren wetenswaardigheden over ruggemerg verkondigd, die door Blasius in tekstboek voor leerlingen (1666) werden afgedrukt. (In Gaspard de la nuit van Aloysius Bertrand figureert deze welvarende meneer tegenover een berooide Leidse student). Ook sommige anatomische tekeningen van ~ vielen dergelijk lot ten deel; Commelin liet ze in 1673 zonder bronvermelding verschijnen.
Postmodern. Als genot inderdaad geestesleven is gaan regeren, had ~ er al poëtische kritiek op: ‘Ick sey, die heeft al wat hij lust,/ Maar neen, sijn siel hadt gansch geen Rust./ Want geen geselschap, hoe vernoeght,/ Daar 't hert in ‘t afsijn niet van wroeght:/ Terwijl dat ons veranderingh/ Verheught, of quelt in alle dingh.’
Predikant. Ambt dat vader ~ had toebedacht. Later wijzigde hij dit uit arren moede in dat van arts: ‘waar toe ik soodanig van hem gedwongen werde dat hij mij geen gelt of clederen meer wil geeven.’ (brief van ~ op 33-jarige leeftijd, wanneer hij zijn experimenten in Frankrijk wil voortzetten)
Preformatie. In alle generaties zit eerste, door God geschapen individu besloten (emboîtement). Axioma uit klassieke oudheid, door ~ aangenomen: ‘ons dunkt daar gansch geen Teeling in de geheele natuur te weesen, ende niet als eene voorteeling ofte aangroeing van deelen.’
Prikkel. ‘Ik beken door de gratie Gods tot die kennis in de natuur gekomen te zijn, dat ik al hetgeen, dat ik met patentie en naarstigheid, verscheide maal gehandelt heb; nog altijt iets nieuws kan ontdekken: wat sou ik dan niet doen, omtrent saken, die ik nooit gehandelt heb. Daarom soo geloof ik, dat indien men eeuwig leefde, dat men inden eeuwigheid nieuwe wonderen sou ontdekken.’ (1678)
Proces. Duurde twee jaar waarna Thévenot laatste door ~ persklaar gemaakte manuscripten van Latijnse vertaler Wingendorp loskreeg.
Psychologen. Leefden nog niet ten tijde van ~.
Raadsel. ‘Wat my belanght, ik ben meer catholyk als gereformeert.’ (brief ~ 1678)
Rangschikken. Meer lust dan leven bij ~. ‘De rangschikkers der dingen, hetgeen die wetenschapsmensen zijn wier wetenschap enkel classificeren is, weten over het algemeen niet dat het classificeerbare eindeloos is en men dus niet kan classificeren. Maar waar ik versteld van sta, is dat ze het bestaan niet kennen van de ziel en het bewustzijnzijn die zich in de tussengebieden van de kennis bevinden.’
Rectificatie. Pedburg zeilde oktober 1670 behouden Ceylon binnen.
Rembrandtz, Titus. Schoolvriend van ~ volgens ene, patiënt van ~ volgens andere verhaal.
Rust. Diepste verlangen van ~. Vervuld in periode die hij bij Bourignon doorbracht.
Scherts, Wijze. In E.T. Hoffmanns Meister Floh (1822) afgelegde confessie: ‘daß ich wirklich ich bin, kann ich jedem, auch dem Einfältigsten aus meiner Biblia naturae demonstrieren.’
Schrijvertje. Draaikever, moeilijk te onderscheiden soort van watertorretje, dat onophoudelijk in beweging is zonder vooruit te komen. Scheiden bij aanraking een onwelriekende vloeistof af, als zgn. melkmeisjes.
Sectie (Vivi-). Onderzoekstechniek van ~.
Slaap, Diepste. Is het moment waarop volgens Lautréamont een oude spin luistert of er nog een of ander geluid zijn kaken in de dampkring beweegt: ‘Gezien haar bouw als insect kan zij, als zij de schatten van de literatuur met schitterende personficaties wil verrijken, niet anders doen dan het geluid kaken toedichten.’
Slauerhoff, J. Zou volgens Du Perron leven van ~ tot, zij het verderfelijk, meesterstuk kunnen omsmeden.
Spelfouten. Weigerde Bourignon in haar geschriften te laten verbeteren, omdat ze teksten van Hogerhand kreeg doorgeseind.
Spreekwoord, Nog een. ‘Leven als God in Frankrijk.’
Standaardwerk. Over ~ van A. Schierbeek. What’s in a name. (Beheerste ook Latijn.) Voltooid in oorlog, tijdens wederopbouw uitgegeven.
Stumper, Meelijwekkende. Kwalificatie door een figuur van Robert Vernooy inzake iemand die kikkervisjes uit modder zag kruipen en daaruit concludeerde dat levenloze stof spontaan leven kan opwekken. Vernooys figuur heeft vernomen dat kennis macht is; hij tracht zoveel mogelijk kennis te verwerven, ontdekt dat de waarheid van het leven er niet steeds mee rijmt.
Tegenspraak. Taalkundige equivalent van schizofrenie. Grondtoon onder leven en werk van ~.
Theoloog. Evenals tekenaar kwaliteit waarop ~ niet na te slaan is.
Thévenot, Melchisedec. Mecenas. Bood ~ vanaf 1670 verblijf in Frankrijk aan.
Thijsse, Jac. P. Met wie ‘de plaatselijke ~’, een onderwijzer uit Belcampo’s ‘Het grote gebeuren’ correspondeert over in de natuur gevonden nieuwigheden. Aan het eind van dit vermaarde verhaal staat: ‘Het had mij toch vaak verwonderd waarom wij mensen de cultuurdragers waren geworden en waarom niet veel eerder een bepaald soort insecten voor wie door hun kleinheid de indrukken van deze wereld zoveel machtiger moesten zijn dan voor ons.’
Tong. Floept bij kameleon in-uit, werd door ~ onderzocht. Geplande publikatie in 1671 uitgesteld tot 1675. Zes jaar later, ~ was inmiddels overleden, drukte Blasius tekening hieruit af.
Tractaat. Benaming van ~ voor zendbrieven Bourignon, waarvan hij er één in dichtvorm samenvatte: ‘Godt schiep den mensch oock om gemeen met hem te weesen,/ En sijn besluyt is vast; verand’ringh kan niet weesen’.
Tragisch. Epitethon voor ~ (met ‘melancholisch temperament’). Als ik beweer dat dit woord zijn betekenis goeddeels verloren heeft, kan dát dan tragisch genoemd worden? En voor wie of wat?
Twijfel. Aanleiding voor poëzie van ~, die overigens verbazend ‘zeker’ van toon is. Misschien op te vatten als geuzenliederen van een in het nauw gebrachte burger.
Uitbreiding. Vorm waarin ~ van wetenschap tot religieuze poëzie kwam. Ontdekking (1672) van eiersprong deed ~ psalm 139 aldus vervolgen: ‘U oogh deurdringht den buyk, de spieren, banden, vliesen/ Die ‘t Ey dat gy bevrucht, quam wegh en plaats verkiesen/ En dreef uyt d’Eyerstock, en roldent ter Trompet,/ Wiens enghten uwe macht onnoemelijck uytset:/ Soo dat wy reeckenen tot alles dartigh daagen,/ Eer ‘t Ey ter voedsel plaats vol wond’ren wierdt gedraagen/ U handt sluyt en verwijt, de Baarmoer die verkromp,/ En gy gaf d’eerste treck, aan dien verborgen klomp.’
Vader. Jan Jacobsz. Gereformeerd. Apotheker. Overleed twee jaar voor ~.
Vergelijkend. Karakter van onderzoek van ~.
Verlezing. ‘Bijenstudie’ in plaats van ‘bijbelstudie’ (28-12-1992).
Vermeer. Voornaam weggesleten. Schilderde volgens Oek de Jong zoals ~ te werk ging, in een belangeloze aandacht voor het onaanzienlijke.
Verontschuldiging. ‘De geschiedenis is altijd Kaïns versie van de toedracht.’ (Joseph Brodsky)
Verpopping. Ten gevolge waarvan niet meer duidelijk is wie in Bomans’ Erik verblijfkosten voor Hotel "Het Slakkenhuis" moet betalen: de rups of de vlinder.
Verwondering. Brandstof van intellect van ~; niet te verwarren met ‘dorst naar kennis’.
Volckers, Grietje. Laatste vrouw in leven van ~. Bij Pöhlmann ook eerste: ~ durfde haar de liefde niet te bekennen (maar eigenlijk had hij er geen erg in). Financieel erfgenaam.
Volmaakt. Zo zag ~ geboorte van haft, in schrille tegenstelling tot die van ‘ellendige Mensch’.
Vrienden, Drie. 1. Reinier de Graaf. Overleed misschien aan in schotschriften ontaarde plagiaatkwestie met ~. 2. Daniel de Hoest. Trouwde met Grietje Volckers. 3. Nicolaas Steno. Bekeerde en werd bisschop van Titiopolis.
Vrijheid. ‘Ik kan ook niet veel doen alsoo mijn vader mij alle occasie beneemt.’ (brief van ~ op 34-jarige leeftijd)
Vrijheid, Dichterlijke. Veroorloofde ~ zich op Adriaan Poirters: ‘En als ‘t vervelde Haft,/ Genieten ‘t Heemels leeven’.
Vrouw. Is de baas. Ontdekking van ~ door bijenstudie: ontmaskerde koning als koningin. Volgens Boerhaave is het een feit dat ~ daarna (aug-sept 1673) ‘alle sijne kragte quyt was en nooit een schijn van deselve wederom kreeg.’ (Bijenstudie werd posthuum gepubliceerd.)
Weg. Boerhaave werd wel bijgezet in het illustere Walhalla van Beieren.
Wei. Daarin nam ~ waar ‘een oneyndig getal roodagtige deelkens, die van figuur als een plat ovaal waren.’
Zaken, Wereldse. Waarvoor ~ op sterfbed enorme minachting aan de dag legde, volgens getuigenissen Petrus Guenellon die eraan toevoegde: ‘tout jours [...] mesme dans le temps de sa plus parfaite santé.’
Zonde. Verteerd door schuldgevoel vanwege goddeloze studie schijnt ~ in 1672 aantal manuscripten verbrand te hebben.
Zus. Johanna (Jannetje). Moedertje. Eiste grootste deel van opbrengst kabinet.
Zwammerdam, Jan. Drukfout in Verzameld werk Menno ter Braak.

de Biels ii/1 (maart 1992) [aangevuld]

Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.